“De natuur kan beter zonder de mens dan dat de mens zonder de natuur kan”
Jacqueline Duurland is initiatiefnemer van de Filosofiefabriek, publieksfilosoof en publicist. Ze geeft filosofiecursussen in Haarlem en omstreken en filosofische lezingen door het hele land. Wij spraken haar voor een bliksemgesprekje over filosofie.
Wat is filosofie nou eigenlijk?
“Het is lastig om ‘filosofie’ in een mooie, strakke definitie te vangen. Het omvat namelijk heel veel. Om het eenvoudig te houden, zou ik willen zeggen dat filosofie gaat over hoe we over de wereld en de rol van de mens daarin denken. Hoe we als mensen met elkaar een goede samenleving kunnen vormen en hoe we moeten handelen. De verlichtingsfilosoof Kant formuleerde drie vragen: Wat kan ik weten? (hoe kom ik tot ware kennis), Wat mag ik hopen? (leven na de dood, transcendente zaken) en Wat moet ik doen? (hoe handel ik zo dat ik het juiste doe). Deze vragen impliceren de vierde vraag: Wie is de mens die zich dit afvraagt? Stuk voor stuk vragen waar talloze filosofen zich over gebogen hebben, met diverse uitkomsten.
Ikzelf houd erg van de filosofen uit de oudheid en van de Romeinse stoïcijnen, omdat bij hen de psychologie, een wetenschap die uit de filosofie is voortgekomen, een belangrijke rol speelt. Filosofie betekent liefde voor wijsheid. Dat betekent niet dat de filosoof de wijsheid in pacht heeft. De filosoof is slechts onderweg.”
Waarom zouden mensen meer met filosofie bezig moeten zijn?
“Filosofie opent een wereld van denkbeelden, helpt je logisch na te denken en toont meerdere perspectieven. Het geeft je iets meer grip op de wereld, die er bepaald niet overzichtelijker op wordt. Bij filosoferen zijn vragen net zo belangrijk als antwoorden en is luisteren net zo belangrijk als spreken. Door te leren naar anderen te luisteren en echt in gesprek te gaan zonder meteen je mening klaar te hebben, word je weerbaarder. Ik denk dat dit om te beginnen voor kinderen heel belangrijk is. Maar we kunnen het allemaal echt gebruiken. Lezen is ook een prachtig middel om je wereld te vergroten. Het laat je kennis maken met mensen die in andere situaties komen dan jij en andere beslissingen nemen. Dat is een prachtig middel om je ethische vermogen op te voeden. En om ‘even lekker weg’ te zijn. Door filosofie te lezen kun je de mens en ook je eigen drijfveren soms beter begrijpen.”
Hoe zorgt filosofie volgens jou voor een betere wereld?
“Filosofie houdt zich niet bezig met welles-nietes en wij versus zij. De filosofie probeert altijd uit te zoomen en naar het grotere plaatje te kijken. Daarmee komen andere perspectieven aan het licht. Perspectieven die misschien troostend of inspirerend zijn of die ons milder stemmen. Ik denk dat het heel belangrijk is, dat mensen weerbaarder worden en minder angstig zijn. De bezwering van angsten is voor veel filosofen de aanzet geweest om hun filosofie te ontwikkelen. Als je weerbaarder bent, je gedachten helder krijgt en inzicht hebt in hoe dingen zitten, dan geeft dat troost. De troost van de filosofie. Veel van de samenzweringstheorieën die mensen aanhangen komen voort uit angst. Ik denk dat filosofie kan helpen angsten te verminderen. Mits je de goede filosofie leest, dat wel.”
‘De natuur was hier’ is het thema van de maand van filosofie. Filosofen noemen het tijdperk waarin we leven het Antropoceen, omdat de mens overal op, om en in de aarde zijn sporen heeft achtergelaten. Hoe denk jij hierover?
“Of je de mens nu een wolf, een politiek dier of een dier dat beloften kan doen noemt (bevindingen van respectievelijk Hobbes, Aristoteles en Nietzsche)… Duidelijk is dat we een tamelijk zelfzuchtige soort zijn. Ook nu in de coronacrises zie je dat groepen sterk opkomen voor hun eigen belangen en die afzetten tegen de belangen van anderen (of andere werelddelen). Mijn persoonlijke overtuiging is dat de mens te weinig respect heeft voor de natuur. Waar dat op uitloopt weet ik niet. Maar de natuur kan beter zonder de mens dan dat de mens zonder de natuur kan.”
Luisterboek & e-book
Philipp Blom Het grote wereldtoneel
We leven in de best mogelijke wereld: we hebben nog nooit zo lang vrede gekend, we waren nooit eerder zo rijk of zo veilig. Dit verhaal houden we onszelf in elk geval voor. Maar wat nou als dit niet in overeenstemming is met de realiteit? Wat nou als democratieën ondertussen aan het afbrokkelen zijn, de haat tussen groepen toeneemt, de economische...
Luisterboek (digitaal)
Friedrich Nietzsche De genealogie van de moraal
Verdediging van een nieuwe moraal, in plaats van de christelijke, door de Duitse filosoof (1844-1900).
E-book
Vind je filosofie te zware kost, lees dan de romans van filosofe Iris Murdoch
-
Iris Murdoch
-
Iris Murdoch
Over Jacqueline Duurland
“Na jaren gewerkt te hebben als journalist en allround tekstschrijver voor het bedrijfsleven, ben ik uit behoefte aan verdieping filosofie als tweede studie gaan doen. Na mijn afstuderen aan de UvA was ik aardig op de hoogte van de academische filosofie, maar om over filosofische inzichten met een breed publiek te kunnen praten, moest ik mijn ‘discours’ uitbreiden. Ik volgde Filosofie in Bedrijf aan de VU, deed cursussen aan de Internationale School Voor Wijsbegeerte, deed een opleiding tot Socratisch gespreksleider en vond mijn weg volgens het credo van Nietzsche: Je moet worden wie je bent. Inmiddels geef ik filosofiecursussen in Haarlem en omstreken en filosofische lezingen door het hele land. Ik geef lessen aan de UvA en doe mijn best om de academische filosofie toegankelijk te maken voor een groot publiek. In november komt het boek uit dat ik nu aan het schrijven ben. Momenteel kan ik geen lezingen en cursussen geven, omdat de zaaltjes niet toegankelijk zijn en mijn projecten met de Toneelschuur kunnen ook niet doorgaan. Ik heb van de coronanood een deugd gemaakt. Op www.filosofiefabriek.nl kun je je inschrijven voor de nieuwsbrief die je op de hoogte houdt.”
Nieuw in de collectie